نوشته‌ی ریچارد پل – لیندا الدر
ترجمه‌ی امین هاشمی – آرش اردهالی
نشر اختران
ظاهراً همه‌ی ما فکرکردن را بلدیم، و مدام مشغولش هستیم. شاید گاهی آرزو کنیم که ای کاش می‌توانستیم مغز مشغول را خاموش کنیم و لحظه‌ای از فکر کردن خلاص شویم. شاید آرزو کنیم که ای کاش شخصی یا مرجعی وجود داشت تا فکرکردن را به او بسپاریم و خودمان سراغ کارهای خوشایند برویم. ولی به هرحال فکرکردن را همه بلدیم، این‌طور نیست؟ یا حداقل گمان می‌کنیم که بلدیم…
راستش آن تفکری که منظور ماست را بسیاری‌مان خوب بلد نیستیم. تفکر نقاد آموختنی است و مهارت‌یافتن در آن به تمرین نیاز دارد. ذهن ناپرورده‌ی ما معمولا چیزهایی را درست و طبیعی می‌انگارد که هرگز درستی یا نادرستی آن‌ها را ارزیابی نکرده است. ما قضاوت‌ها و نتیجه‌گیر‌هایی می‌کنیم که اصلا از ماهیت آن باخبر نیستیم. تصمیم‌های ریز و درشتی می‌گیریم و کارهایی از ما سر می‌زند که تنها خیال می‌کنیم آگاهانه و با برنامه‌ریزی مشخص بوده است؛ اما بعد که پایان کار طبق پیش‌بینی ما رخ نداد، شگفت‌زده و خشمگین می‌شویم، که چرا نتیجه دقیقا برعکس آن چیزی بوده که انتظار داشتیم. رنج می‌کشیم و با اینکه ظاهرا زیست اخلاقی را ستایش می‌کنیم، دیگران را هم رنج می‌دهیم و چرایی آن را نیز نمی‌فهمیم. انگار ما نه حاکم بر ذهن خود، که گرفتار آن هستیم.
فرض بنیادین مجموعه‌ی تفکر نقاد این است که ما چیزی جز خود تفکر نیستیم. احساسات ما (خشم، اندوه، محبت)، آرمان‌هایمان، تصمیم‌ها و اعمالمان، همه محصول فرآیندی است که نامش را فکرکردن گذاشته‌ایم.
کیفیت زندگی ما مستقیماً تایع کیفیت تفکر ماست. اگر تفکرمان عقلانی نباشد و اگر سازوکارش را نفهمیم، نمی‌توانیم تشخیص دهیم کدام قسمتش معیوب است تا آن را اصلاح کنیم. تفکر نقاد، اندیشیدن درباره خود تفکر را به ما می‌آموزد. با تفکر نقادانه یاد می‌گیریم که ماشین ذهن چطور کار می‌کند و می‌آموزیم چگ.نه با در اختیار گرفتن تفکرمان، فرمان اعمال و احساسات و نفس خود را در دست بگیریم و مسئولیت زندگیمان را بپذیریم.
مجموعه‌ی تفکر نقاد، مجموعه‌ای شانزده‌جلدی است که انتشارات اختران آن را منتشر کرده است. آشنایی با هنر تفکر راهبردی نام یکی از کتاب‌های این مجموعه است که در ادامه آن را معرفی خواهم کرد.
مسیری که این کتاب سعی دارد قدمی در آن بگذارد، شناخت عادت‌های نادرست فکری، و بهبود آن تا حد ممکن است.
آشنایی با هنر تفکر راهبردی
بعضی مهارت‌ها را می‌توانید بعد از کمی آموزش و با کسب تجربه یاد بگیرید. در این‌گونه مهارت‌ها هرچه پیش می‌روید بهتر می‌شوید، مثل دوچرخه‌سواری. اما همه‌ی مهارت‌ها این‌طور نیستند، و اصلاً بعضی وقت‌ها اگر بخواهید فقط با اتکا به تجربه‌ی خودتان جلو بروید، نه‌تنها در آن‌ها بهتر نمی‌شوید بلکه ممکن است کار خراب‌تر شود. تفکر انتقادی یکی از این مهارت‌ها است که هم آموزش جامع می‌خواهد و هم تمرینی که بر مبنای آن آموزش باشد. ممکن است عادت‌های فکری نادرست داشته باشیم، آن‌وقت نمی‌توانیم بر تجربه و عادت اتکا کنیم و در تفکر جلوتر برویم. اول باید عادت‌های نادرست را بشناسیم و بعد تا جایی که امکان دارد، آن را بهتر کنیم. این همان مسیری است که این کتاب سعی دارد قدمی در آن بگذارد، یعنی شناخت عادت‌های نادرست فکری، و بهبود آن تا حد ممکن.
هدف دیگر این کتاب، تمرین عادت‌های درست است: عادت‌هایی که برای درست فکرکردن به آن نیاز داریم. البته می‌دانیم که یک کتاب نمی‌تواند معجزه کند و ما هم اصلاً نمی‌خواهیم که معجزه کند. هدفمان این است که پایه‌ای برای رشد فکری شما در آینده بنا کنیم. برای اصلاح مسیر تفکر باید از جایی شروع کرد. امیدواریم این کتاب بتواند نقطه‌ی شروعی باشد یا اگر در مسیر درست هستید، شما را در مسیر خود جلوتر ببرد.
همچنین ممکن است بعضی از ایده‌های کتاب برای شما بسیار ساده باشد. اصلاً ممکن است با برخی ایده‌ها موافق هم نباشید. می‌خواهیم بدانید ما هم مثل همه‌ی انسان‌ها اشتباه می‌کنیم. مسئله این نیست که «آیا ما اشتباه می‌کنیم یا نه؟» مسئله این است که «آیا ما از اشتباهاتمان درس می‌گیریم؟» اگر هریک از این ایده‌های راهبردی به نظرتان بی‌معنی آمد، با خیال راحت از آن بگذرید و بعدتر به آن بازگردید. به خود فرصت رشد بدهید، و فقط ایده‌هایی را به کار گیرید که برای شما عملی است.
در ضمن، اگر در مورد هرکدام از بخش‌های کتاب پیشنهادی دارید، یا اگر در مطالعه‌ی کتاب و انجام تمرین‌های آن به مسئله ی جالبی برخوردید، حتماً آن را با مدرسه بازتاب به اشتراک بگذارید. ما دوست داریم بدانیم که در مسیر مطالعه و تمرین تفکر راهبردی چه دیده‌اید.
