علیرضا نیکی، فارغ‌التحصیل رشته علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان – در نظام آموزش عالی هر کشور، «تربیت معلم» یکی از حوزه‌های بسیار مهم محسوب میشود و نقش حیاتی در اصلاح و تقویت بنیاد‌‌های توسعه‌یابنده کشور‌‌های مختلف ایفا می‌کند. دانشگاه فرهنگیان، جایی است که در آن «معلمان آینده»ای تحصیل می‌کنند که نقطه آغاز هر تحول آموزش و پرورش هستند و تربیت نسل آینده در دستان آنها قرار دارد. در ایران کمترین توجه به تربیت معلم و نقش آن در تغییر و تحول سیستم آموزش و پرورش میشود. در این جستار می‌خواهم با توجه به تجربه چهارساله تحصیل در یکی از پردیس‌های دانشگاه فرهنگیان، در خصوص این دانشگاه و معضلات آن صحبت کنم. دانشگاه فرهنگیان که در سال ۱۳۹۰ با جمع شدن مراکز تربیت معلم کشور تشکیل شد، مراحل مختلفی را از حیث تبدیل شدن به یک محیط و مرکز دانشگاهی طی کرده و چالش‌های مختلفی در این راستا همواره متوجه این دانشگاه بوده است.
وقتی در کنکور سراسری دانشگاه فرهنگیان قبول شدم باید برای مصاحبه به دانشگاه می‌رفتم. زمانی که وارد دانشگاه می‌شوید اولین چیزی که نگاه شما را جلب می‌کند فضای بی‌روح دانشگاه است. نوبت به مصاحبه که می‌رسد ابتدا در یک اتاق، سه نفر نشسته‌اند که سوالهای روانشناسی می‌پرسند. در اینجا زمان کمتری نسبت به اتاق بعدی که یک نفر سوالهای دینی و عقیدتی می‌پرسد، سپری میشود. نباید از این نکته غافل شد که زمانی تعهد مفید واقع میشود که در کنار تخصص باشد. وقتی در مصاحبه دانشگاه فرهنگیان قبول شدم و وارد دانشگاه شدم خوشحال بودم و مانند بچه‌های دیگر که در بین آنها رتبه‌های برتر کنکور هم دیده می‌شد انگیزه بالایی داشتم؛ چرا که فکر می‌کردم اینجا به معنای واقعی دانشگاه است. اما هر چه جلوتر رفتیم از انگیزه و شور و شوق ما کاسته شد و فهمیدیم که اینجا تفاوتی با مدرسه ندارد. به راستی چرا این دانشگاه فرقی با مدرسه ندارد؟
محیط فیزیکی
از عوامل موثر در کیفیت آموزشی مراکز آموزشی، بهخصوص دانشگاه‌ها، وجود محیط فیزیکی مناسب مانند کلاس‌ها، آزمایشگاه‌ها، کتابخانه‌ها، مراکز تفریحی و رفاهی، محوطه و فضاهای سبز، خوابگاه‌ها، سرویس‌های غذاخوری و غیره است که وضعیت کمی و کیفی هر‌کدام از اینها تأثیر بسزایی در فرآیند یادگیری دارد. پردیسی که در آن بودم از نظر شاخص‌های بالا وضعیت مناسبی نداشت. ساختمان آموزشی نامناسب، کتابخانه قدیمی و سطح پایین، نبود محوطه و فضای سبز مناسب برای استراحت دانشجویان، کیفیت بسیار پایین غذا (که دانشجویان همیشه نسبت به آن معترض بودند) و نداشتن سالن اجتماعات از جمله مشکلات فیزیکی آن بود.
برنامه‌های فرهنگی
عملکرد دانشگاه‌ها بیشتر در راستای تحقق اهدافی چون تعمیق باورهای دینی و ملی، رشد اخلاقی و اجتماعی دانشجویان، مرتبط ساختن برنامه‌ها با استعداد‌ها و علایق مختلف دانشجویان، وجود کانون‌های علمی، هنری و فرهنگی، برگزاری اردوها و شادابی دانشگاه با مشارکت دانشجویان است اما دانشگاه فرهنگیان از نظر زیرساخت‌های فرهنگی با مشکلات زیادی روبه‌رو است؛ چرا که تنوع دیدگاه‌های مختلف در اجرای برنامه‌های مختلف مورد توجه واقع نمی‌شود. در این دانشگاه، فضای بی‌روح و کسلکننده محیط دانشگاه به دانشجویان نیز سرایت کرده و نبود برنامه‌های فرهنگی شاد و مفرح این موضوع را تشدید کرده است.
سر‌فصل درس‌ها و استادان دانشگاه
دانشجویان بیشتر درس‌های تئوری را پاس می‌کنند که اغلب کارایی ندارد. همچنین گاهی یک درس با عناوین مختلف ارائه میشود. به درس‌های عملی کمتر توجه میشود. به گفته خود دانشجویان بهترین و مفیدترین دوره آموزشی زمانی است که به کارورزی می‌روند و بهطور عینی از مدرسه و دانش‌آموزان بازدید می‌کنند. همچنین بیشتر نکاتی که یاد می‌گیرند و کمک حال آینده آن‌هاست، از معلم‌های راهنماست و دانشگاه نقشی در آموزش به دانشجو ندارد.
از نظر استادان دانشگاه، شما با دو حالت مواجه هستید؛ یک، استادهایی که در سطح دانشگاه‌های مطرح یا حتی بالاتر از آن هستند (که البته تعداد آنها به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد)؛ دو، استادهایی در سطح بسیار پایین با سن بالا که حوصله کلاس را ندارند (مثلا در سخن می‌گویند از روش‌های فعال و به‌روز استفاده کنید، اما در عمل روی صندلی نشسته و از روش سنتی سخنرانی استفاده می‌کنند). درحالی‌که این دانشگاه علاوه بر استادانی با مدارج بالا به معلمانی با تجربه بالا در درس‌های عملی و روش‌های تدریس (همانند مراکز تربیت معلم قدیم) نیاز دارد. چون در اینجا قرار نیست دانشجو فقط یک سری مباحث نظری فرا‌‌‌گیرد، بلکه باید مهارت‌های معلمی را کسب کند.
تفکیک جنسیتی
با توجه به روال قبلی مراکز تربیت معلم، مسئله تفکیک جنسیتی در دانشگاه فرهنگیان نیز مطرح است. این درحالی است که در اکثر دانشگاه‌های کشور چنین رویه‌ای حاکم نیست و حتی همان دانشجو معلمان پس از فارغ‌التحصیلی در محیط مدرسه، دوره‌های ضمن خدمت و یا در صورت ادامه تحصیل در دانشگاه‌های دیگر به دور از تفکیک جنسیتی هستند.
ضعیف بودن تشکل‌های دانشجویی
یکی از شاخص‌های مهم و موثر در افزایش مشارکت دانشجویان در برنامه‌های مختلف فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی، وجود تشکل‌های دانشجویی با دیدگاه‌های مختلف است. پردیسی که من در آن درس خواندم در ابتدا یک تشکل بیشتر نداشت، که آن هم جامعه اسلامی بود و مجالی برای تشکل‌های دیگر نبود. بعد از گذشت چند ترم تشکل انجمن اسلامی نیز تاسیس شد. اما بودن و نبودن این تشکل‌ها فرق چندانی نمی‌کرد، چرا که فضاهای مناسبی برای گفتگو‌ی دانشجویان و بیان نظرات مختلف شکل نمی‌گرفت.
لازم به ذکر است، پردیسی که در این متن از آن صحبت شد، یکی از بهترین پردیس‌های دانشگاه فرهنگیان است، و پذیرش دانشجو بالایی دارد.
و در آخر این سوالات پیش می‌آید که آیا دانشگاه فرهنگیان در تربیت معلم خوب، موفق بوده است؟ آیا این دانشگاه توانسته آداب اجتماعی را به دانشجویان خود آموزش دهد؟ یا اصول معلمی را در آنها نهادینه کند؟ در جواب باید گفت: خیر! هدف اصلی دانشگاه فرهنگیان تربیت معلمی شایسته است. معلمی که وظیفه‌اش نه تنها آموزش محتوای کتاب‌های درسی بلکه تربیت دانش آموزان برای زندگی در جامعه هم هست. وقتی که دانشجو پس از گذشت چند ترم تحصیلی با تاخیر و بی‌میلی در کلاس حاضر میشود و آداب معاشرت و نظم را به عنوان یک معلم نمی‌داند، پس چگونه می‌تواند الگوی مناسبی برای دانش آموزان باشد و مواردی را که خود رعایت نمی‌کند به دانش آموزان یاد دهد؟
امید است معضلات این دانشگاه برای دانشجو معلمان آینده حل شود تا محیطی برای کسب مهارت‌های معلمی فراهم شود.
