نویسندگان:
زهرا نقشبند، معلم مطالعات اجتماعی دوره متوسطه
شهره شفیعی، معلم مطالعات اجتماعی دوره متوسطه
مناسب برای پایه‌های نهم (مبحث فرهنگ و هویت) و پایه دهم و یازدهم
مدت زمان اجرا: دو جلسه ۶۰ دقیقه‌ای
«خلقیات جمعی» از مضامینی است که معمولا بحث‌های کلاس‌های اجتماعی با آن تلاقی پیدا می‌کند. در بسیاری از کلاس‌ها دیده‌ایم که دانش‌آموزان از ویژگی‌های اخلاقی و فرهنگی خود گله می‌کنند. گاهی با دورایستادن از اجتماعی که بدان متعلق هستند، «ایرانی»ها را به عنوان جمعی جدا از خود به نقد می‌کشند و خود را متمایز از آنها می‌یابند. گاهی نیز توصیفاتی آرمانی یا اغراق‌شده از ویژگی‌های مطلوبی ارائه می‌دهند که قادر نیستند نسبت آن را با واقعیت روشن کنند، توصیفاتی متعلق به گذشته‌ای دور که آن ویژگی‌ها را دسترس‌ناپذیر می‌کند. کلاس اجتماعی، به ویژه مبحث فرهنگ، فرصت مناسبی است تا این تصاویر و روایت‌ها به میدان بیایند و مورد بازاندیشی و نقد قرار گیرند. این طرح درس کمک می‌کند که ضمن مغتنم‌شمردن مواجهه انتقادی و دغدغه‌مند دانش‌آموزان با ویژگی‌های فرهنگی ریشه‌دار و خلقیات و سنت‌هایی که جامعه خود را واجد آن می‌داند، آنها را دعوت به بازاندیشی کنیم تا بتوانند به فهمی عمیق‌تر و زمینه‌مندتر از این ویژگی‌ها دست یابند. از سوی دیگر تغییر تلاش برای تعدیل «خودتخریب‌گری» به سوی نقد ذهنِ «تعمیم‌دهنده» و «یک‌سونگر» می‌تواند آغاز راهی برای بازتعریف بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی باشد.
سویه‌های نظری متفاوتی می‌توانند اثربخشی این طرح درس را تقویت کنند. از سویی این پرسش که «آن‌چه از سر گذرانده‌ایم تا چه اندازه در آن‌چه هستیم مؤثر است؟»، می‌تواند دغدغه‌مندی نسبت به مطالعه تاریخ و تاثیر مداوم و ناخودآگاه آن را در تعریفی که از «مای جمعی» خود داریم و ویژگی‌هایی که در ساحات مختلف اجتماعی تکرار می‌کنیم برانگیزد. با طرح این پرسش مخاطب خواهد فهمید که مطالعه تاریخ برای فهم وضعیت حاضر تا چه حد می‌تواند معنادار باشد. از سوی دیگر، پرسش از این‌که «تا چه اندازه خود را در پرتو شناختی که غرب از ما به ما می‌دهد می‌شناسیم؟» می‌تواند زاویه جدیدی برای فهم مناسبات اجتماعی بگشاید. در وجه نظری اندیشه‌هایی که رویکرد «شرق‌شناسی» را به پرسش می‌کشند و کارهای اجتماعی که در زمینه خلقیات ایرانی و ریشه‌های تاریخی آن بحث کرده‌اند، می‌توانند الهام‌بخش این طرح درس باشند. طرح درس پیش رو تا به حال در دو سال متمادی با مخاطبان مختلف اجرا شده و به دلیل دریافت بازخوردهای مثبت برآن شدیم تا آن را در اختیار سایر دوستان قرار دهیم.
اهداف تدریس
هدف این طرح درس واکاوی تصویری است که دانش‌آموزان از «مای جمعی» خود به عنوان یک «ایرانی» دارند و متعاقب آن واداشتن آنها به تلاش برای بازاندیشی و مواجهه انتقادی با این تصویر است. هم‌چنین پرسش نهایی که این طرح درس تولید می‌کند، زمینه روشمندی را برای ورود مساله‌مند به درس تاریخ هموار می‌کند.
برای دریافت طرح درس «خلقیات جمعی» کلیک کنید.
لطفاً در انتشار این مطلب ما را همراهی کنید. شما می‌توانید لینک مطلب و یا فایل پیوست را برای معلم‌ها و تسهیلگرانی که می‌شناسید بفرستید.
ما در مدرسه بازتاب، مشتاق شنیدن نظرات و بازخوردهای شما هستیم. لطفاً انتقادات و پیشنهاداتتان را برای ما بنویسید. پیشاپیش از شما ممنونیم.
