مقدمه
با توجه به تغییر شرایط تدریس هنر در دوران کرونا و آموزش مجازی، بسیاری از دبیران و معلمان هنر نگران بودند که این کلاس کارگاهی و آزاد که تا قبل از آن با حضور فیزیکی معلم ممکن بود و بچه‌ها با دیدن دست معلم و راهنمایی و کمک‌های حضوری او آموزش را دریافت می‌کردند، حال، چگونه به صورت آنلاین و آفلاین پیش خواهد رفت. اولین کاری که انجام شد، تولید محتوا و ساخت فیلم‌ها و پاورپوینت‌ها بود تا تدریس شکل بگیرد. بعد از مدتی کلاس هنر همان کلاس شاد و پویای سابق نبود، دانش‌آموزان بسیار کسل و بی‌انگیزه شدند و معلمان هم متکلم وحده بودند. به راستی چگونه می‌توانیم در کلاس مجازی هنر ، شادی و جذابیت و فعالیت سابق را ایجاد نماییم؟ در اینجا چند راهکار به شما ارائه می‌دهیم که می‌توانید از هریک با توجه به موقعیت کلاس و توانایی و روحیه و سن دانش‌آموزانتان استفاده کنید.
۱. تولید محتوای جذاب
اولین راهکار تولید محتوای جذاب است. اما قبل از آن اصول صحیح تولید محتوای هنر را به اختصار بررسی می‌کنیم. شما برای شروع یک پروژه هنری نیاز به یک موضوع اولیه و یک تکنیک اجرایی دارید. موضوع اولیه را در قالب پاورپوینت و تکنیک اجرایی را در فیلم آموزشی ارائه کنید. موضوع انتخابی شما در پاورپونت همراه با پاره‌ای از توضیحات و چند نمونه تصویر برای شناخت شی، مکان، قصه و… که انتخاب کرده‌اید، آماده می‌شود و به جز نحوه اجرای کار، نیازی به توضیح بیشتر نیست. بسیاری از فیلم‌های تولیدشده توسط معلمان و دبیران هنر در حال حاضر به یک اسلاید-شو و نشان‌دادن تصاویر متعدد تبدیل شده است که در این حالت دست معلم در حال اجرای کار برای دانش‌آموز مشخص نیست و می‌بایست از شکل انجام‌دادن آن تکنیک فیلمبرداری کنیم و درباره نحوه اجرای آن در فیلم صحبت کنیم.
۲. انتخاب موضوع مناسب و جذاب برای یک پروژه هنری
راهکار بعدی انتخاب موضوعات جذاب برای محتواسازی و انجام پروژه هنری است. در مقطع دبستان معلمان خلاق موضوعات جذابی را با توجه به تکنیک‌محور بودن و نقاشی خلاق و دست‌ورزی‌ها انتخاب کردند. دبیران هنر مقطع متوسطه اول نیز سعی کردند علاوه بر کتاب فرهنگ و هنر، موضوعات جذابی را انتخاب کنند. همان‌طورکه می‌دانید در دنیای امروز، «هنر» می تواند راهی برای آموزش سایر مفاهیم و دروس باشد. پس شما نیز به عنوان یک دبیر هنر از موضوعات مختلفی می‌توانید برای طرح درس‌های خود استفاده کنید. به طور مثال می‌توانید در زمینه آشنایی با تاریخ، فرهنگ، جغرافیا و هنر اقوام و ملل مختلف و حتی در بخش علوم و محیط زیست نیز طرح درس‌های جذابی بنویسید.
۳. تکنیک‌های اجرایی متنوع
متریال مختلف و ترکیبی پیشنهاد دهید؛ این موضوع که در کلاس‌های آنلاین متریالی مانند گواش و آبرنگ و کلاژ بسیار سخت کنترل می‌شود و ما در محیط آنلاین محدودیت تکنیک و متریال داریم را فراموش کنید. شما به عنوان یک دبیر و معلم توانمند، می‌توانید با ساخت فیلم آموزشی‌ای که فقط مربوط به آشنایی با آن تکنیک است، برای هر طرح درسی که به آن متریال نیاز دارد از آن فیلم بارها و بارها استفاده کنید.
۴. داشتن آرشیو تصاویر
راهکار بعدی داشتن آرشیو عکس‌های گویا و متنوع است. قبل از شیوع کرونا و تغییر شرایط آموزشی نیز ما در کلاس‌های هنر از عکس‌های مختلفی برای آشنایی دانش‌آموزان با موضوع اجرایی استفاده می‌کردیم. در حال حاضر شما می‌بایست چندین برابر قبل آرشیو عکس داشته باشید. پس برای هر طرح درس خود چندین عکس آماده کنید.
۵. استفاده از موسیقی در کلاس
بعد از ارائه موضوع و آموزش تکنیک اجرایی وقت آن رسیده که دانش‌آموزان در کلاس آنلاین کار را شروع کنند. در محیط نرم‌افزارهای تحت وب، از دانش‌آموزان بخواهید که دوربین‌هایشان را روشن کنند و آن‌را روی دستانشان تنظیم کنند تا راحت‌تر اجرای کار را ببینید. در شرایط آفلاین نیز هر ده دقیقه عکس جدید از کارهایشان ارسال کنند تا شما متوجه پیشرفت در مراحل انجام پروژه آن‌ها باشید. در این زمان برای آرامش و تمرکز دانش‌آموزان و همچنین داشتن یک کلاس شاد، از موسیقی استفاده کنید.
اما از چه نوع موسیقی می‌توانید استفاده کنید؟
بهتر است تمامی مواردی که در کلاس مطرح می‌شود همراه با موضوع اصلی پروژه باشد. به طور مثال وقتی موضوع آشنایی با فرهنگ و هنر اقوام ایرانی است و به طور جزئی‌تر آن روز به اقوام ترک و آذری‌زبان می‌پردازیم و پروژه هم نقاشی از لباس مردم آذری است. حتی می‌توانیم از موسیقی محلی آن‌ها استفاده کنیم. مثال دیگر استفاده از از موسیقی‌های تیتراژ برنامه‌های کودک برای بخش تصویرسازی کتاب کودک است.
۶. کار گروهی
یک کلاس شاد و پویا کلاسی است که در آن مشارکت و گروه معنا داشته باشد. در کلاس آنلاین متاسفانه بسیاری از دبیران این بخش مهم را فراموش کرده‌اند. در بعضی از نرم‌افزارهای تحت وب مثل ادوبی کانکت، معلمان می‌توانند به‌راحتی گروه‌بندی کنند و دانش‌آموزان در اتاق‌های جدا با دسترسی به تخته و صدا و تصویر با یکدیگر به گفت‌وگو بپردازند و تصمیم‌گیری کنند؛ این در حالی است که معلم می‌تواند به گروه‌ها نیز سرکشی کند و روند کار هر یک را ببیند.
برای کارگروهی در کلاس هنر فعالیت‌های بسیاری می‌توان تعریف کرد. ساده‌ترین کار این است که یک موضوع واحد به دانش‌آموزان بدهید و از هر گروه بخواهید آن را با یک متریال (آبرنگ، گواش، مدادرنگی و…) اجرا کنند. در طی این کار آن‌ها با یکدیگر به گفت‌وگو می‌پردازند و ایده‌های مختلف خود را بیان می‌کنند. این کار علاوه بر تاثیر مشارکت و هم‌فکری، باعث تنوع بالای خروجی نمایشگاه شما نیز خواهد شد.
۷. بازی در کلاس مجازی
در کلاس هنری که فقط یک زنگ در هفته با دانش‌آموزان داریم، شاید بازی‌کردن فرصت زیادی از معلم برای ارائه کارهایش بگیرد. پیشنهاد من استفاده از تعدادی از بازی‌های فهرست زیر است که زمان کمتری می‌گیرد و یا می‌توان به عنوان جایزه در یک روز مشخص از آن‌ها استفاده کرد. بعضی از بازی‌ها، به نسبت بازی‌های همیشگی دانش‌آموزان بچگانه به نظر می‌رسند، اما در فضای آنلاین که بازی و تحرک کاهش یافته و دانش‌آموزان در زمان کلاس باید پشت دوربین‌هایشان بنشینند، بلند شدن، حرکت در اتاق، یا داشتن زمانی برای خندیدن، مسخره‌بازی و… می‌تواند جذاب باشد. این راهکار در کلاس آفلاین قابل انجام نیست.
چند نمونه از بازی‌های مناسب برای کلاس‌های آنلاین
- ادا بازی: یک دانش‌آموز حرکتی کند و بقیه آن را تکرار کنند.
- برعکسش کن: هرچه معلم می‌گوید، دانش‌آموزان برعکسش را انجام دهند. (مثلا دست راست و پای چپ بالا، یه پرش کوتاه داشته باش و…).
- بگرد و پیدا کن: از دانش‌آموزان بخواهید دراطرافشان بگردند و وسیله‌ای پیدا کنند که مثلا از سرشان بزرگ‌تر باشد، اندازه بینی‌شان باشد، آبی باشد و ….
- توپ‌بازی مجازی: یک توپ خیالی را به سمت بچه‌ها پرتاب کنید و از آنان بخواهید ادای گرفتن توپ را دربیاورند. از این توپ می‌توانید هنگام سوال پرسیدن یا هنگامی که دانش‌آموزان می‌خواهند نظر بدهند استفاده کنید. توپ را برای کسی‌که می‌خواهد نظرش را بیان کند پرتاب کنید و بعد هم توپ میان بچه‌ها دست به دست شود. این بازی کمک می‌کند تا دوربین دانش‌آموزان به شکل خودجوش روشن شود.
- گوش کن و انجام بده: متنی را بخوانید و همزمان از بچه‌ها بخواهید نمایشش را بازی کنند. متن شما می‌تواند درسی باشد. مثلا در مورد مراحل کاشت گیاه، احساسات و …
- یادت بمونه: در این بازی ابتدا یکی از بچه‌ها یک حرکت انجام می‌دهد، سپس نفر بعدی علاوه بر انجام حرکت نفر اول حرکتی اضافه می‌کند، نفر سوم علاوه بر انجام حرکت دو نفر قبلی حرکتی اضافه می‌کند و …
- با تصاویر داستان بسازید: یک عکس نشان دهید و از نفر اول بخواهید با آن داستانی را شروع کند. عکس دوم را نشان دهید و از نفر دوم بخواهید با توجه به آن عکس، داستان را ادامه دهد و به همین ترتیب پیش بروید.
- آهنگ را حدس بزن: آهنگی بی‌کلام بگذارید و از بچه‌ها بخواهید اسم آهنگ را حدس بزنند. شما می‌توانید با توجه به موقعیت کلاس و روحیه دانش آموزانتان، برخی از این بازی‌ها را در کلاس آنلاین خود انجام دهید.
۸. انتخاب تم برای کلاس
راهکار بعدی همراهی معلم با دانش‌آموزان است؛ به گونه‌ای که با توجه به موضوع انتخابی از تم خاصی برای لباس پوشیدن و یا نشان دادن وسایل مربوط به درس استفاده کنیم.
۹. مشارکت دانش‌آموزان در تدریس
راهکار بعدی در کلاس پویا، همکاری دانش آموزان در تدریس است. آن‌ها می‌توانند در ارائه موضوع با معلم همراهی کنند. دانش‌آموز با توجه به موضوع انتخابی معلم، یک شاخه را انتخاب می‌کند و ارائه می‌دهد. او همچنین می‌تواند برای بخش توضیحی کار تصمیم بگیرد و موضوعی را مطرح کند و متریال را خودش انتخاب کند. معلم هم به عنوان شاگرد کار هنری را انجام می‌دهد.
اما چرا با دانش‌آموزان مشارکت در تدریس را شروع کنیم؟
اهمیت این موضوع بسیار زیاد است. یوشی‌تاکا ایشی‌کاوا نویسنده کتاب «معلم ژاپنی به مثابه رهبر» است. او ما را با سیستم آموزشی ژاپن آشنا می‌کند و تجربیات سه دهه تدریسش را بیان می‌نماید. در حقیقت این کتاب خاطرات این معلم بازنشسته ژاپنی است که از همان دوران جوانی درباره انتخاب شغل آینده، دغدغه‌های زیادی داشته و در نهایت با یک تصمیم آگاهانه شغل معلمی را انتخاب می‌کند. او در این کتاب ما را با مفهوم «درس پژوهی» آشنا می‌کند و این‌که چگونه برای رسیدن به یک کلاس ایده‌آل از آن استفاده کنیم. اما چیزی‌که در این کتاب خیلی اهمیت دارد این است که نشان می‌دهد در آموزش و پرورش کشور پیشرفته‌ای مثل ژاپن، همه چیز بر مبنای مشارکت است. در حقیقت دانش‌آموز یکی از ستون‌های یاددهی است و از طریق آموزش به همسالان خود در ایجاد طرح مساله و مشارکت در تدریس، کلاس درس را پیش می‌برد.
حال، چگونه به عنوان دبیر هنر در کلاس آنلاین مشارکت در تدریس را ایجاد کنیم تا به کلاسی شاد و پویا دست پیدا کنیم؟
برای شروع از یک گروه داوطلب استفاده کنید. بعدها بقیه هم با کلاس همراه خواهند شد. با توجه به هدف کلی خود تا پایان سال، با کمک دانش‌آموزان موضوعاتی را برای هر گروه مشخص کنید. از آن‌ها بخواهید روی موضوعشان کار کنند و در جلسه‌ای مشخص در کلاس کنفرانس دهند. در پایان تدریس می‌توانند خودشان در جایگاه معلم ،متریال را هم پیشنهاد دهند. برای جذابیت بیشتر شما هم طرح پیشنهادی آن‌ها را اجرا کنید.
۱۰. مدیریت زمان
مساله بعدی که در آموزش آنلاین مطرح می‌شود، مدیریت زمان در کلاس است تا کیفیت کارها حفظ شود و کلاس شاد و پویا باقی بماند. برای این کار راهکارهای پیشنهادی ما را در ادامه بخوانید.
از آلارم استفاده کنید تا زمان‌ها را یادآوری کند. زمان مشخص‌شده برای کلاس را تقسیم بر سه کنید. بخش اول را به دیدن کارها و صحبت‌کردن تک به تک با دانش‌آموزان و مرور کارهایی که باید هر کدام انجام دهند اختصاص دهید. بخش دوم، پخش فیلم‌های آموزشی و توضیحات راجع به اجرای کار باشد. و در بخش آخر هم از بچه‌ها بخواهید دوربین‌ها را روشن کنند تا دست آن‌ها را هنگام کار کردن ببینید. پس از این مراحل جمع‌بندی کنید و متریال لازم برای جلسه آینده را بگویید (درصورتی‌که شرایط برای بازکردن دوربین‌ها در کلاس مهیا نبود، می‌توانید از بچه‌ها بخواهید عکس کار تمام‌شده را برای شما بفرستند.)
۱۱. مدیریت تکالیف
از دادن تکلیف در منزل خودداری کنید! واقعا نیاز نیست که شما به طور مثال سی طرح درس خود را در کلاس انجام دهید. امسال شرایط ویژه‌ای برقرار است و به روحیه دانش‌آموزان بسیار توجه داشته باشید. هر طرح درس را در سه جلسه در کلاس انجام دهید و درنهایت بعد از انجام چهار پروژه در هر فصل، از آن‌ها بخواهید به مدرسه تحویل دهند. شما در زمان کافی می‌توانید برای پاسپارتو کردن کارها وقت بگذارید و نمایشگاه امسال را با کیفیت‌تر از سال‌های قبل برگزار کنید.
منابع
معلم ژاپنی به مثابه رهبر، یوشی تاکا ایشی کاوا، ترجمه: علیرضا رضایی، نشر مرآت ،تهران
مدارس شاد، جو کیم، گوانگ، ترجمه مرتضی مجد فر/مهناز ابوالکاشف نوری، نشر پیشگامان پژوهش مدار، تهران.
مانند مدارس فنلاند تدریس کنید.، ۳۳ راهبرد ساده برای داشتن کلاس‌های شاد. تیمونی واکر، ترجمه محمد دانش، نشر مرآت، تهران
۱۵ بازی برای کلاس‌های آنلاین، فرزانه برزگر، وبسایت مدرسه بازتاب
